Auspiciis iterum sese regalibus annus

Induit et nota fruitur iactantior aula,

Limina nec passi circum priuata morari

Exultant reduces Augusto consule fasces.

5

Cernis ut armorum proceres legumque potentes

Patricios sumunt habitus et more Gabino

Discolor incedit legio positisque parumper

Bellorum signis sequitur uexilla Quirini?

Lictori cedunt aquilae ridetque togatus

10

Miles et in mediis effulget curia castris.

Ipsa Palatino circumuallata senatu

Iam trabeam Bellona gerit parmamque remouit

Et galeam, sacras umeris uectura curules.

Nec te laurigeras pudeat, Gradiue, secures

15

Pacata gestare manu Latiaque micantem

Loricam mutare toga, dum ferreus haeret

Currus et Eridani ludunt per prata iugales.

Haud indigna coli nec nuper cognita Marti

Vlpia progenies et quae diademata mundo

20

Sparsit Hibera domus. nec tantam uilior unda

Promeruit gentis seriem: cunabula fouit

Oceanus; terrae dominos pelagique futuros

Inmenso decuit rerum de principe nasci.

Hinc processit auus, cui post Arctoa frementi

25

Classica Massylas adnexuit Africa laurus,

Ille Caledoniis posuit qui castra pruinis,

Qui medios Libyae sub casside pertulit aestus,

Terribilis Mauro debellatorque Britanni

Litoris ac pariter Boreae uastator et Austri.

30

Quid rigor aeternus caeli, quid sidera prosunt

Ignotumque fretum? maduerunt Saxone fuso

Orcades; incaluit Pictorum sanguine Thyle;

Scottorum cumulos fleuit glacialis Iuerne.

Quis calor obsistit forti? per uasta cucurrit

35

Aethiopum cinxitque nouis Atlanta maniplis;

Virgineum Tritona bibit sparsosque uenenis

Gorgoneis uidit thalamos et uile uirentes

Hesperidum risit, quos ditat fabula, ramos.

Arx incensa Iubae, rabies Maurusia ferro

40

Cessit et antiqui penetralia diruta Bocchi.

Sed laudes genitor longe transgressus auitas

Subdidit Oceanum sceptris et margine caeli

Clausit opes, quantum distant a Tigride Gades,

Inter se Tanais quantum Nilusque relinquunt,

45

Haec tamen innumeris per se quaesita tropaeis,

Non generis dono, non ambitione potitus.

Digna legi uirtus. ultro se purpura supplex

Obtulit et solus meruit regnare rogatus.

Nam cum barbaries penitus commota gementem

50

Inrueret Rhodopen et mixto turbine gentes

Iam deserta suas in nos transfunderet Arctos,

Danubii totae uomerent cum proelia ripae,

Cum Geticis ingens premeretur Moesia plaustris

Flauaque Bistonios operirent agmina campos,

55

Omnibus adflictis et uel labentibus ictu

Vel prope casuris, unus tot funera contra

Restitit extinxitque faces agrisque colonos

Reddidit et leti rapuit de faucibus urbes.

Nulla relicta foret Romani nominis umbra,

60

Ni pater ille tuus iamiam ruitura subisset

Pondera turbatamque ratem certaque leuasset

Naufragium commune manu: uelut ordine rupto

Cum procul insanae traherent Phaethonta quadrigae

Saeuiretque dies terramque et stagna propinqui

65

Haurirent radii, solito cum murmure toruus

Sol occurrit equis; qui postquam rursus eriles

Agnouere sonos, rediit meliore magistro

Machina concentusque poli, currusque recepit

Imperium flammaeque modum. Sic traditus illi

70

Seruatusque Oriens. at non pars altera rerum

Tradita: bis possessa manu, bis parta periclis.

Per uarium gemini scelus erupere tyranni

Tractibus occiduis: hunc saeua Britannia fudit,

Hunc sibi Germanus famulum delegerat exul.

75

Ausus uterque nefas, domini respersus uterque

Insontis iugulo. nouitas audere priori

Suadebat cautumque dabant exempla sequentem.

Hic noua moliri praeceps, hic quaerere tuta

Prouidus; hic fusis, collectis uiribus ille;

80

Hic uagus, excurrens, hic intra claustra reductus.

Dissimiles, sed morte pares. euadere neutri

Dedecus aut mixtis licuit procumbere telis.

Amissa specie, raptis insignibus ambo

In uultus rediere suos manibusque reuinctis

85

Oblati gladiis summittunt colla paratis.

Et uitam ueniamque rogant. pro damna pudoris!

Qui modo tam densas nutu mouere cohortes,

In quos iam dubius sese librauerat orbis,

Non hostes uictore cadunt, sed iudice sontes.

90

Damnat uoce reos, petiit quos Marte tyrannos.

Amborum periere duces: hic sponte carina

Decidit in fluctus, illum suus abstulit ensis.

Hunc Alpes, hunc pontus habet. solacia caesis

Fratribus haec ultor tribuit. necis auctor uterque

95

Labitur; Augustas par uictima mitigat umbras.

Has dedit inferias tumulis, iuuenumque duorum

Purpureos merito placauit sanguine Manes.

Illi iustitiam confirmauere triumphi,

Praesentes docuere deos. hinc saecula discant

100

Indomitum nihil esse pio tutumue nocenti:

Nuntius ipse sui longas incognitus egit

Praeuento rumore uias, inopinus utrumque

Perculit et clausos montes ut plana reliquit.

Extruite inmanes scopulos, attollite turres,

105

Cingite uos fluuiis, uastas opponite siluas,

Garganum Alpinis Appenninumque niualem

Pyrenes sociate iugis et rupibus Haemum

Addite Caucaseis, inuoluite Pelion Ossae:

Non dabitis murum sceleri. qui uindicet, ibit.

110

Omnia subsident meliori peruia causae.

Nec tamen oblitus ciuem cedentibus atrox

Partibus infremuit: non insultare iacenti

Malebat. mitis precibus, pietatis abundans,

Poenae parcus erat; paci non intulit iram;

115

Post acies odiis idem qui terminus armis.

Profuit hoc uincente capi, multosque subactos

Prospera laturae commendauere catenae.

Magnarum largitor opum, largitor honorum

Pronus et in melius gaudens conuertere fata.

120

Hinc amor, hinc ualidum deuoto milite robur,

Hinc natis mansura fides. Hoc nobilis ortu

Nasceris aequaeua cum maiestate creatus

Nullaque priuatae passus contagia sortis.

Omnibus acceptis, ultro te regia solum

125

Protulit et patrio felix adolescis in ostro,

Membraque uestitu numquam temerata profano

In sacros cecidere sinus. Hispania patrem

Auriferis eduxit aquis, te gaudet alumno

Bosporos. Hesperio de limine surgit origo,

130

Sed nutrix Aurora tibi; pro pignore tanto

Certatur, geminus ciuem te uindicat axis.

Herculis et Bromii sustentat gloria Thebas,

Haesit Apollineo Delos Latonia partu

Cretaque se iactat tenero reptata Tonanti;

135

Sed melior Delo, Dictaeis clarior oris

Quae dedit hoc numen regio. non litora nostro

Sufficerent angusta deo, nec inhospita Cynthi

Saxa tuos artus duro laesere cubili:

Adclinis genetrix auro, circumflua gemmis

140

In Tyrios enixa toros; ululata uerendis

Aula puerperiis. quae tum documenta futuri!

Quae uoces auium! quanti per inane uolatus!

Quis uatum discursus erat! tibi corniger Hammon

Et dudum taciti rupere silentia Delphi,

145

Te Persae cecinere magi, te sensit Etruscus

Augur et inspectis Babylonius horruit astris,

Chaldaei stupuere senes Cumanaque rursus

Intonuit rupes, rabidae delubra Sibyllae.

Nec te progenitum Cybeleius aere sonoro

150

Lustrauit Corybas: exercitus undique fulgens

Adstitit. ambitur signis augustior infans,

Sentit adorantes galeas, redditque ferocem

Vagitum lituis. Vitam tibi contulit idem

Imperiumque dies. inter cunabula consul

155

Proueheris, signas posito modo nomine fastos

Donaturque tibi, qui te produxerat, annus.

Ipsa Quirinali paruum te cinxit amictu

Mater et ad primas docuit reptare curules.

Vberibus sanctis inmortalique dearum

160

Crescis adoratus gremio: tibi saepe Diana

Maenalios arcus uenatricesque pharetras

Suspendit, puerile decus; tu saepe Mineruae

Lusisti clipeo fuluamque inpune pererrans

Aegida tractasti blandos interritus angues;

165

Saepe tuas etiam iam tum gaudente marito

Velauit regina comas festinaque uoti

Praesumptum diadema dedit, tum lenibus ulnis

Sustulit et magno porrexit ad oscula patri.

Nec dilatus honos: mutatus principe Caesar

170

Protinus aequaris fratri. Non certius umquam

Hortati superi, nullis praesentior aether

Adfuit ominibus. tenebris inuoluerat atra

Lumen hiemps densosque Notus collegerat imbres,

Sed mox, cum solita miles te uoce leuasset,

175

Nubila dissoluit Phoebus pariterque dabantur

Sceptra tibi mundoque dies: caligine liber

Bosporos aduersam patitur Calchedona cerni.

Nec tantum uicina nitent, sed tota repulsis

Nubibus exuitur Thrace, Pangaea renident

180

Insuetosque palus radios Maeotia uibrat.

Nec Boreas nimbos aut sol ardentior egit:

Imperii lux illa fuit. praesagus obibat

Cuncta nitor risitque tuo natura sereno.

Visa etiam medio populis mirantibus audax

185

Stella die, dubitanda nihil nec crine retuso

Languida, sed quantus numeratur nocte Bootes,

Emicuitque plagis alieni temporis hospes,

Ignis et agnosci potuit, cum luna lateret:

Siue parens Augusta fuit, seu forte reluxit

190

Diui sidus aui, seu te properantibus astris

Cernere sol patiens caelum commune remisit.

Apparet quid signa ferant. uentura potestas

Claruit Ascanio, subita cum luce comarum

Innocuus flagraret apex Phrygioque uolutus

195

Vertice fatalis redimiret tempora candor.

At tua caelestes inlustrant omina flammae.

Talis ab Idaeis primaeuus Iuppiter antris

Possessi stetit arce poli famulosque recepit

Natura tradente deos; lanugine nondum

200

Vernabant uultus nec adhuc per colla fluebant

Moturae conuexa comae; tum scindere nubes

Discebat fulmenque rudi torquere lacerto.

Laetior augurio genitor natisque superbus

Iam paribus duplici fultus consorte redibat

205

Splendebatque pio conplexus pignora curru.

Haud aliter summo gemini cum patre Lacones,

Progenies Ledaea, sedent: in utroque relucet

Frater, utroque soror; simili chlamys effluit auro;

Stellati pariter crines. iuuat ipse Tonantem

210

Error et ambiguae placet ignorantia matri;

Eurotas proprios discernere nescit alumnos.

Vt domus excepit reduces, ibi talia tecum

Pro rerum stabili fertur dicione locutus:

'Si tibi Parthorum solium Fortuna dedisset,

215

Care puer, terrisque procul uenerandus Eois

Barbarus Arsacio consurgeret ore tiaras,

Sufficeret sublime genus luxuque fluentem

Deside nobilitas posset te sola tueri.

Altera Romanae longe rectoribus aulae

220

Condicio. uirtute decet, non sanguine niti.

Maior et utilior fato coniuncta potenti,

Vile latens uirtus (quid enim submersa tenebris

Proderit obscuro?), ueluti sine remige puppis

Vel lyra quae reticet uel qui non tenditur arcus.

225

Hanc tamen haud quisquam, qui non agnouerit ante

Semet et incertos animi pacauerit aestus,

Inueniet; longis illuc ambagibus itur.

Disce orbi, quod quisque sibi. cum conderet artus

Nostros, aetheriis miscens terrena, Prometheus,

230

Sinceram mentis partem furatus Olympo

Continuit claustris indignantemque reuinxit

Et, cum non aliter possent mortalia fingi,

Adiunxit geminas. illae cum corpore lapsae

Intereunt, haec sola manet bustoque superstes

235

Euolat. hanc alta capitis fundauit in arce

Mandatricem operum prospecturamque labori;

Illas inferius collo praeceptaque summae

Passuras dominae digna statione locauit.

Quippe opifex ueritus confundere sacra profanis

240

Distribuit partes animae sedesque remouit.

Iram sanguinei regio sub pectore cordis

Protegit imbutam flammis auidamque nocendi

Praecipitemque sui. rabie succensa tumescit,

Contrahitur tepefacta metu. cumque omnia secum

245

Duceret et requiem membris uaesana negaret,

Inuenit pulmonis opem madidumque furenti

Praebuit, ut tumidae ruerent in mollia fibrae.

At sibi cuncta petens, nil conlatura cupido

In iecur et tractus imos compulsa recessit,

250

Quae, uelut inmanis reserat dum belua rictus,

Expleri pascique nequit: nunc uerbere curas

Torquet auaritiae, stimulis nunc flagrat amorum,

Nunc gaudet, nunc maesta dolet, satiataque rursus

Exoritur caesaque redit pollentius hydra.

255

Hos igitur potuit si quis sedare tumultus,

Inconcussa dabit purae sacraria menti.

Tu licet extremos late dominere per Indos,

Te Medus, te mollis Arabs, te Seres adorent,

Si metuis, si praua cupis, si duceris ira,

260

Seruitii patiere iugum. tolerabis iniquas

Interius leges. tunc omnia iure tenebis,

Cum poteris rex esse tui. procliuior usus

In peiora datur suadetque licentia luxum

Inlecebrisque effrena fauet. tum uiuere caste

265

Asperius, cum prompta Venus; tum durius irae

Consulitur, cum poena patet. sed conprime motus

Nec tibi quid liceat, sed quid fecisse decebit

Occurrat, mentemque domet respectus honesti.

Hoc te praeterea crebro sermone monebo,

270

Vt te totius medio telluris in ore

Viuere cognoscas, cunctis tua gentibus esse

Facta palam nec posse dari regalibus usquam

Secretum uitiis; nam lux altissima fati

Occultum nihil esse sinit, latebrasque per omnes

275

Intrat et abstrusos explorat fama recessus.

Sis pius in primis; nam cum uincamur in omni

Munere, sola deos aequat clementia nobis.

Neu dubie suspectus agas neu falsus amicis

Rumorumue auidus: qui talia curat, inanes

280

Horrebit strepitus nulla non anxius hora.

Non sic excubiae, non circumstantia pila

Quam tutatur amor. non extorquebis amari;

Hoc alterna fides, hoc simplex gratia donat.

Nonne uides, operum quod se pulcherrimus ipse

285

Mundus amore liget, nec ui conexa per aeuum

Conspirent elementa sibi? quod limite Phoebus

Contentus medio, contentus litore pontus

Et, qui perpetuo terras ambitque uehitque,

Nec premat incumbens oneri nec cesserit, aer?

290

Qui terret, plus ipse timet; sors ista tyrannis

Conuenit; inuideant claris fortesque trucident,

Muniti gladiis uiuant fretique uenenis,

Ancipites habeant arces trepidique minentur:

Tu ciuem patremque geras, tu consule cunctis,

295

Non tibi, nec tua te moueant, sed publica uota.

In commune iubes si quid censesue tenendum,

Primus iussa subi: tunc obseruantior aequi

Fit populus nec ferre negat, cum uiderit ipsum

Auctorem parere sibi. conponitur orbis

300

Regis ad exemplum, nec sic inflectere sensus

Humanos edicta ualent quam uita regentis.

Mobile mutatur semper cum principe uulgus.

His tamen effectis neu fastidire minores

Neu pete praescriptos homini transcendere fines.

305

Inquinat egregios adiuncta superbia mores.

Non tibi tradidimus dociles seruire Sabaeos,

Armeniae dominum non te praefecimus orae,

Non damus Assyriam, tenuit quam femina, gentem:

Romani, qui cuncta diu rexere, regendi,

310

Qui nec Tarquinii fastus nec iura tulere

Caesaris. annales ueterum delicta locuntur:

Haerebunt maculae. quis non per saecula damnat

Caesareae portenta domus? quem dira Neronis

Funera, quem rupes Caprearum taetra latebit

315

Incesto possessa seni? uictura feretur

Gloria Traiani, non tam quod Tigride uicto

Nostra triumphati fuerint prouincia Parthi,

Alta quod inuectus fractis Capitolia Dacis,

Quam patriae quod mitis erat. ne desine tales,

320

Nate, sequi. Si bella canant, prius agmina duris

Exerce studiis et saeuo praestrue Marti.

Non brumae requies, non hibernacula segnes

Eneruent torpore manus. ponenda salubri

Castra loco; praebenda uigil custodia uallo.

325

Disce, ubi densari cuneos, ubi cornua tendi

Aequius aut iterum flecti; quae montibus aptae,

Quae campis acies, quae fraudi commoda uallis,

Quae uia difficilis. fidit si moenibus hostis,

Tum tibi murali libretur machina pulsu,

330

Saxa rotet praeceps aries protectaque portas

Testudo feriat; ruat emersura iuuentus

Effossi per operta soli. si longa moretur

Obsidio, tum uota caue secura remittas

Inclusumue putes. multis damnosa fuere

335

Gaudia; dispersi pereunt somnoue soluti;

Saepius incautae nocuit uictoria turbae.

Neu tibi regificis tentoria larga redundent

Deliciis, neue inbelles ad signa ministros

Luxuries armata trahat. neu flantibus Austris

340

Neu pluuiis cedas, neu defensura calorem

Aurea summoueant rapidos umbracula soles.

Inuentis utere cibis. solabere partes

Aequali sudore tuas: si collis iniquus,

Primus ini; siluam si caedere prouocat usus,

345

Sumpta ne pudeat quercum strauisse bipenni;

Calcatur si pigra palus, tuus ante profundum

Praetemptet sonipes. fluuios tu protere cursu

Haerentes glacie, liquidos tu scinde natatu.

Nunc eques in medias equitum te consere turmas;

350

Nunc pedes adsistas pediti. tum promptius ibunt

Te socio, tum conspicuus gratusque geretur

Sub te teste labor.' Dicturum plura parentem

Voce subis: 'equidem, faueant modo numina coeptis,

Haec effecta dabo, nec me fratrique tibique

355

Dissimilem populi commissaque regna uidebunt.

Sed cur non potius, uerbis quae disseris, usu

Experior? gelidas certe nunc tendis in Alpes.

Duc tecum comitem; figant sine nostra tyrannum

Spicula; pallescat nostro sine barbarus arcu.

360

Italiamne feram furiis praedonis acerbi

Subiectam? patiar Romam seruire clienti?

Vsque adeone puer? nec me polluta potestas

Nec pia cognati tanget uindicta cruoris?

Per strages equitare libet. da protinus arma.

365

Cur annos obicis? pugnae cur arguor impar?

Aequalis mihi Pyrrhus erat, cum Pergama solus

Verteret et patri non degeneraret Achilli.

Denique si princeps castris haerere nequibo,

Vel miles ueniam.' Delibat dulcia nati

370

Oscula miratusque refert: 'laudanda petisti;

Sed festinus amor. ueniet robustior aetas;

Ne propera. necdum decimas emensus aristas

Adgrederis metuenda uiris: uestigia magnae

Indolis agnosco. fertur Pellaeus, Eoum

375

Qui domuit Porum, cum prospera saepe Philippi

Audiret, laetos inter fleuisse sodales

Nil sibi uincendum patris uirtute relinqui.

Hos uideo motus. fas sit promittere patri:

Tantus eris. nostro nec debes regna fauori,

380

Quae tibi iam natura dedit. sic mollibus olim

Stridula ducturum pratis examina regem

Nascentem uenerantur apes et publica mellis

Iura petunt traduntque fauos; sic pascua paruus

Vindicat et necdum firmatis cornibus audax

385

Iam regit armentum uitulus. sed proelia differ

In iuuenem patiensque meum cum fratre tuere

Me bellante locum. uos impacatus Araxes,

Vos celer Euphrates timeat, sit Nilus ubique

Vester et emisso quidquid sol imbuit ortu.

390

Si pateant Alpes, habeat si causa secundos

Iustior euentus, aderis partesque receptas

Suscipies, animosa tuas ut Gallia leges

Audiat et nostros aequus modereris Hiberos.

Tunc ego securus fati laetusque laborum

395

Discedam, uobis utrumque regentibus axem.

Interea Musis, animus dum mollior, instes

Et quae mox imitere legas; nec desinat umquam

Tecum Graia loqui, tecum Romana uetustas.

Antiquos euolue duces, adsuesce futurae

400

Militiae, Latium retro te confer in aeuum.

Libertas quaesita placet? mirabere Brutum.

Perfidiam damnas? Metti satiabere poenis.

Triste rigor nimius? Torquati despue mores.

Mors inpensa bonum? Decios uenerare ruentes.

405

Vel solus quid fortis agat, te ponte soluto

Oppositus Cocles, Muci te flamma docebit;

Quid mora perfringat, Fabius; quid rebus in artis

Dux gerat, ostendet Gallorum strage Camillus.

Discitur hinc nullos meritis obsistere casus:

410

Prorogat aeternam feritas tibi Punica famam,

Regule; successus superant aduersa Catonis.

Discitur hinc quantum paupertas sobria possit:

Pauper erat Curius, reges cum uinceret armis,

Pauper Fabricius, Pyrrhi cum sperneret aurum;

415

Sordida dictator flexit Serranus aratra;

Lustratae lictore casae fascesque salignis

Postibus affixi; collectae consule messes

Et sulcata diu trabeato rura colono.'

Haec genitor praecepta dabat, uelut ille carinae

420

Longaeuus rector, uariis quem saepe procellis

Explorauit hiemps, ponto iam fessus et annis

Aequoreas alni nato commendat habenas

Et casus artesque docet: quo dextra regatur

Sidere; quo fluctus possint moderamine falli;

425

Quae nota nimborum; quae fraus infida sereni;

Quid sol occiduus prodat; quo saucia uento

Decolor iratos attollat Cynthia uultus.

Aspice nunc, quacumque micas, seu circulus Austri,

Magne parens, gelidi seu te meruere Triones,

430

Aspice: conpletur uotum. iam natus adaequat

Te meritis et, quod magis est optabile, uincit

Subnixus Stilichone tuo, quem fratribus ipse

Discedens clipeum defensoremque dedisti.

Pro nobis nihil ille pati nullumque recusat

435

Discrimen temptare sui, non dura uiarum,

Non incerta maris: Libyae squalentis harenas

Audebit superare pedes madidaque cadente

Pleiade Gaetulas intrabit nauita Syrtes.

Hunc tamen in primis populos lenire feroces

440

Et Rhenum pacare iubes. uolat ille citatis

Vectus equis nullaque latus stipante caterua,

Aspera nubiferas qua Raetia porrigit Alpes,

Pergit et hostiles (tanta est fiducia) ripas

Incomitatus adit. totum properare per amnem

445

Attonitos reges humili ceruice uideres.

Ante ducem nostrum flauam sparsere Sygambri

Caesariem pauidoque orantes murmure Franci

Procubuere solo; iuratur Honorius absens

Inploratque tuum supplex Alamannia nomen.

450

Bastarnae uenere truces, uenit accola siluae

Bructerus Hercyniae latisque paludibus exit

Cimber et ingentes Albin liquere Cherusci.

Accipit ille preces uarias tardeque rogatus

Adnuit et magno pacem pro munere donat.

455

Nobilitant ueteres Germanica foedera Drusos,

Marte sed ancipiti, sed multis cladibus empta.

Quis uictum meminit sola formidine Rhenum?

Quod longis alii bellis potuere mereri,

Hoc tibi dat Stilichonis iter. Post otia Galli

460

Limitis hortaris Graias fulcire ruinas.

Ionium tegitur uelis uentique laborant

Tot curuare sinus seruaturasque Corinthum

Prosequitur facili Neptunus gurgite classes,

Et puer, Isthmiaci iam pridem litoris exul,

465

Secura repetit portus cum matre Palaemon.

Castra cruore natant; metitur pellita iuuentus.

Pars morbo, pars ense perit. non lustra Lycaei,

Non Erymantheae iam copia sufficit umbrae

Innumeris exusta rogis, nudataque ferro

470

Sic flagrasse suas laetantur Maenala siluas.

Excutiat cineres Ephyre, Spartanus et Arcas

Tutior exangues pedibus proculcet aceruos

Fessaque pensatis respiret Graecia poenis.

Gens, qua non Scythicos diffusior ulla Triones

475

Incoluit, cui paruus Athos angustaque Thrace,

Cum transiret, erat, per te uiresque tuorum

Fracta ducum lugetque sibi iam rara superstes,

Et, quorum turbae spatium uix praebuit orbis,

Vno colle latent. sitiens inclusaque uallo

480

Ereptas quaesiuit aquas, quas hostibus ante

Contiguas alio Stilicho deflexerat actu

Mirantemque nouas ignota per auia ualles

Iusserat auerso fluuium migrare meatu.

Obuia quid mirum uinci, cum barbarus ultro

485

Iam cupiat seruire tibi? tua Sarmata discors

Sacramenta petit, proiecta fraude Gelonus

Militat, in Latios ritus transistis, Alani.

Vt fortes in Marte uiros animisque paratos,

Sic iustos in pace legis longumque tueris

490

Electos crebris nec succedentibus urges.

Iudicibus notis regimur, fruimurque quietis

Militiaeque bonis, ceu bellatore Quirino,

Ceu placido moderante Numa. non inminet ensis,

Nullae nobilium caedes; non crimina uulgo

495

Texuntur; patria maestus non truditur exul;

Inpia continui cessant augmenta tributi;

Non infelices tabulae; non hasta refixas

Vendit opes; auida sector non uoce citatur,

Nec tua priuatis crescunt aeraria damnis.

500

Munificus largi, sed non et prodigus, auri.

Perdurat non empta fides nec pectora merces

Alligat; ipsa suo pro pignore castra laborant;

Te miles nutritor amat. Quae denique Romae

Cura tibi! quam fixa manet reuerentia patrum!

505

Firmatur senium iuris priscamque resumunt

Canitiem leges emendanturque uetustae

Acceduntque nouae. talem sensere Solonem

Res Pandioniae; sic armipotens Lacedaemon

Despexit muros rigido munita Lycurgo.

510

Quae sub te uel causa breuis uel iudicis error

Neclegitur? dubiis quis litibus addere finem

Iustior et mersum latebris educere uerum?

Quae pietas quantusque rigor tranquillaque magni

Vis animi nulloque leuis terrore moueri

515

Nec noua mirari facilis! quam docta facultas

Ingenii linguaeque modus! responsa uerentur

Legati grauibusque latet sub moribus aetas.

Quantus in ore pater radiat! quam torua uoluptas

Frontis et augusti maiestas grata pudoris!

520

Iam patrias inples galeas; iam cornus auita

Temptatur uibranda tibi; promittitur ingens

Dextra rudimentis Romanaque uota moratur.

Quis decor, incedis quotiens clipeatus et auro

Squameus et rutilus cristis et casside maior!

525

Sic, cum Threicia primum sudaret in hasta,

Flumina lauerunt puerum Rhodopeia Martem.

Quae uires iaculis uel, cum Gortynia tendis

Spicula, quam felix arcus certique petitor

Vulneris et iussum mentiri nescius ictum!

530

Scis, quo more Cydon, qua derigat arte sagittas

Armenius, refugo quae sit fiducia Partho.

Sic Amphioniae pulcher sudore palaestrae

Alcides pharetras Dircaeaque tela solebat

Praetemptare feris olim domitura Gigantas

535

Et pacem latura polo, semperque cruentus

Ibat et Alcmenae praedam referebat ouanti.

Caeruleus tali prostratus Apolline Python

Inplicuit fractis moritura uolumina siluis.

Cum uectaris equo simulacraque Martia ludis,

540

Quis molles sinuare fugas, quis tendere contum

Acrior aut subitos melior flexisse recursus?

Non te Massagetae, non gens exercita campo

Thessala, non ipsi poterunt aequare bimembres;

Vix comites alae, uix te suspensa secuntur

545

Agmina feruentesque tument post terga dracones.

Vtque tuis primum sonipes calcaribus arsit,

Ignescunt patulae nares, non sentit harenas

Vngula discussaeque iubae sparguntur in armos.

Turpantur phalerae, spumosis morsibus aurum

550

Fumat, anhelantes exundant sanguine gemmae.

Ipse labor puluisque decet confusaque motu

Caesaries; uestis radiato murice solem

Conbibit, ingesto crispatur purpura uento.

Si dominus legeretur equis, tua posceret ultro

555

Verbera Nereidum stabulis nutritus Arion

Seruiretque tuis contempto Castore frenis

Cyllarus et flauum Xanthus spreuisset Achillem.

Ipse tibi famulas praeberet Pegasus alas

Portaretque libens, melioraque pondera passus

560

Bellerophonteas indignaretur habenas.

Quin etiam uelox Aurorae nuntius Aethon,

Qui fugat hinnitu stellas roseoque domatur

Lucifero, quotiens equitem te cernit ab astris,

Inuidet inque tuis mauult spumare lupatis.

565

Nunc quoque quos habitus, quantae miracula pompae

Vidimus, Ausonio cum iam succinctus amictu

Per Ligurum populos solito conspectior ires

Atque inter niueas alte ueherere cohortes,

Obnixisque simul pubes electa lacertis

570

Sidereum gestaret onus! sic numina Memphis

In uulgus proferre solet; penetralibus exit

Effigies, breuis illa quidem, sed plurimus infra

Liniger inposito suspirat uecte sacerdos,

Testatus sudore deum; Nilotica sistris

575

Ripa sonat Phariosque modos Aegyptia ducit

Tibia; summissis admugit cornibus Apis.

Omnis nobilitas, omnis tua sacra frequentat

Thybridis et Latii suboles; conuenit in unum

Quidquid in orbe fuit procerum, quibus auctor honoris

580

Vel tu uel genitor. numeroso consule consul

Cingeris et socios gaudes admittere patres.

Inlustri te prole Tagus, te Gallia doctis

Ciuibus et toto stipauit Roma senatu.

Portatur iuuenum ceruicibus aurea sedes

585

Ornatuque nouo grauior deus. asperat Indus

Velamenta lapis pretiosaque fila zmaragdis

Ducta uirent; amethystus inest et fulgor Hiberus

Temperat arcanis hyacinthi caerula flammis.

Nec rudis in tali suffecit gratia textu;

590

Auget acus meritum picturatumque metallis

Viuit opus: multaque animantur iaspide cultus

Et uariis spirat Nereia baca figuris.

Quae tantum potuit digitis mollire rigorem

Ambitiosa colus? uel cuius pectinis arte

595

Traxerunt solidae gemmarum stamina telae?

Inuia quis calidi scrutatus stagna profundi

Tethyos inuasit gremium? quis diuitis algae

Germina flagrantes inter quaesiuit harenas?

Quis iunxit lapides ostro? quis miscuit ignes

600

Sidonii rubrique maris? tribuere colorem

Phoenices, Seres subtegmina, pondus Hydaspes.

Hoc si Maeonias cinctu graderere per urbes,

In te pampineos transferret Lydia thyrsos,

In te Nysa choros; dubitarent orgia Bacchi,

605

Cui furerent; irent blandae sub uincula tigres.

Talis Erythraeis intextus nebrida gemmis

Liber agit currus et Caspia flectit eburnis

Colla iugis; Satyri circum crinemque solutae

Maenades adstringunt hederis uictricibus Indos;

610

Ebrius hostili uelatur palmite Ganges.

Auspice mox laetum sonuit clamore tribunal

Te fastos ineunte quater. sollemnia ludit

Omina libertas; deductum Vindice morem

Lex celebrat, famulusque iugo laxatus erili

615

Ducitur et grato remeat securior ictu.

Tristis condicio pulsata fronte recedit;

In ciuem rubuere genae, tergoque remouit

Verbera permissi felix iniuria uoti.

Prospera Romuleis sperantur tempora rebus

620

In nomen uentura tuum. praemissa futuris

Dant exempla fidem: quotiens te cursibus anni

Praefecit, totiens accessit laurea patri.

Ausi Danubium quondam tranare Gruthungi

In lintres fregere nemus; ter mille ruebant

625

Per fluuium plenae cuneis inmanibus alni;

Dux Odothaeus erat. tantae conamina classis

Incipiens aetas et primus contudit annus.

Submersae sedere rates; fluitantia numquam

Largius Arctoos pauere cadauera pisces;

630

Corporibus premitur Peuce; per quinque recurrens

Ostia barbaricos uix egerit unda cruores;

Confessusque parens Odothaei regis opima

Rettulit exuuiasque tibi. ciuile secundis

Conficis auspiciis bellum. tibi debuit orbis

635

Fata Gruthungorum debellatumque tyrannum:

Hister sanguineos egit te consule fluctus;

Alpinos genitor rupit te consule montes.

Sed patriis olim fueras successibus auctor,

Nunc eris ipse tuis. semper uenere triumphi

640

Cum trabeis sequiturque tuos uictoria fasces.

Sis, precor, adsiduus consul Mariique relinquas

Et senis Augusti numerum. quae gaudia mundo,

Per tua lanugo cum serpere coeperit ora,

Cum tibi protulerit festas nox pronuba taedas!

645

Quae tali deuota toro, quae murice fulgens

Ibit in amplexus tanti regina mariti?

Quaenam tot diuis ueniet nurus, omnibus aruis

Et toto dotanda mari? quantusque feretur

Idem per Zephyri metas hymenaeus et Euri!

650

O mihi si liceat thalamis intendere carmen

Conubiale tuis, si te iam dicere patrem!

Tempus erit, cum tu trans Rheni cornua uictor,

Arcadius captae spoliis Babylonos onustus

Communem maiore toga signabitis annum,

655

Crinitusque tuo sudabit fasce Suebus,

Vltima fraternas horrebunt Bactra secures.